[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wyjątkowemi paszportowemi, dano odrębne prawo cywilne, a poniekąd nawet karne, oraz odrębne
sądy stanowe .
Posunięto za Aleksandra II znowu dalej reformę sądownictwa (jawność procesu, sądy przysięgłych),
ale ustanowienie odrębnych sądów włościańskich postępem nie było.
Tymczasem pomimo wszelkich wysiłków policyjnych za Mikołaja działały na Rosję wpływy
zachodnie - a im bardziej nie dopuszczano zetknięcia normalnego pomiędzy Europą a Rosją, tem
147
bardziej ułatwiano drogę anormalnym... nieporozumieniom kulturalnym. Krytycyzm zachodni
wyrodził się w Rosji w nienawiść do wszelkich powag, a rosyjscy myśliciele przesadzali się w istnej
zaciekłości krytycznej, którą doprowadzali do negacji wszystkiego. Pojęcia zachodnioeuropejskie,
czerpane bez pośrednictwa Rusi południowej, a choćby Polski, wprawiały umysły w zawrót i
wywoływały dezorganizację.
Pod koniec rządów Mikołaja głosił publicysta Dobrolubow, że  poza autokracją rządową istnieją całe
zastępy despotyzmowi rodzinnych, kastowych, towarzyskich - czemuż tedy walczyć z samym tylko
autokratyzmem cara, czemu nie ze wszystkiemi? Zaczyna się prąd, któremu nie chodzi bynajmniej o
konstytucję, bo to... drobiazg uboczny, ale o zburzenie wszelkich a wszelkich urządzeń
dotychczasowego życia zbiorowego, ażeby na gruzach świata starego mógł powstać nowy. Jaki? - to
będzie kłopotem następnych pokoleń; narazie tyle wiadomo, że trzeba burzyć, żeby następcy nasi nie
byli już niczem krępowani.
Zaczyna się specjalność rosyjska: nihilizm. Następca Dobrolubowa, Pisarew, którego doktryna
panowała wszechwładnie nad ogromnym odłamem inteligencji rosyjskiej w latach 1860-1877,
wywraca  autorytety tradycji , w imię  wyzwolenia osobowości ludzkiej ze wszelkich pęt , bo pragnie
 indywidualności, nie przydławionej wysługiwaniem się jakimś ideałom . Neguje wszystko i
występuje stanowczo przeciw  dążnościom do wspólnych ideałów . W swej  Scholastyce XIX
stulecia (1861) oświadcza się nawet przeciw rozpowszechnianiu nauki czytania wśród ludu. Zarzeka
się wszelkiej europejskiej nauki i sztuki, wszelkiej filozofji; toleruje tylko nauki przyrodnicze, według
naiwnego poglądu, że  przyrodnictwo nic nie wybudowało, a tyle zwaliło! .
Takim zwolennikom i dalszym uczniom Pisarewa nie chodziło o konstytucję! To też zanika w Rosji
prąd konstytucjonalizmu; ostatnim na długie lata jest projekt Wałujewa z r. 1863, ze skromnem
wymaganiem parlamentu z głosem doradczym - i odtąd nie mówiło się o konstytucji aż do r. 1880.
 Liberali tego pokolenia, jak np. Suworin, Katkow, poprzestawali na haśle uwłaszczenia i samorządu
lokalnego; domagali się reform, nie tykając  samoderżawia , podobni w tem do  słowianofilów ,
którzy samowładny caryzm zaliczyli już do zasadniczych warunków kultury, którą podobało im się
nazwać  słowiańską .
Niebawem po ukazie o uwłaszczeniu, bo zaledwie w trzy lata (1861, 1864), miało nastąpić
ustanowienie samorządnych  ziemstw . W ciągu tego czasu nastały atoli wydarzenia, mające
oddziałać głęboko na psychikę rosyjską i wiążące w skutkach swych politykę zewnętrzną i wewnętrzną
Rosji pod niejednym względem w jedność.
Aleksander II uprawiał zrazu tylko azjatycką politykę zewnętrzną; tam czuła się Rosja dość silną
nawet po osłabieniu z wojny krymskiej. A
udził się Szamil, przywódca powstania kaukaskiego, jakoby
teraz można było pokonać rosyjskich zdobywców. Szamil miał wprawdzie z początku powodzenie, ale
wkońcu zmusił go w r. 1859 kniaz
Barjatinskij do poddania się. Od tego zaś czasu posuwało się
panowanie rosyjskie coraz dalej w głąb Azji Przedniej. Persja próbowała oprzeć się o Anglję i Francję,
a chociaż państwa tamte pragnęły gorąco wykluczyć Rosję z Azji środkowej, dyplomacja rosyjska
okazała się bez porównania zręczniejszą i Teheran popadał w coraz większą zawisłość od Petersburga.
Pokonano też w tych latach opór Czerkiesów. Nadzwyczajna zdatność dyplomacji rosyjskiej okazała
się w sprawie chińskiej: Bez udziału Rosji i nie troszcząc się o nią zgoła, toczyły Anglja i Francja w
latach 1857-l860 wojnę handlową z Chinami - a po wojnie otrzymała Rosja uprzywilejowane warunki
handlowe i nadto znaczną część Mandżurji. W Europie zmieniły się zupełnie stosunki. Słabła potęga
Habsburgów, którzy od r. 1861 posiadali na apenińskim półwyspie jedną tylko prowincję wenecką.
Włochy dążyły szybko do zjednoczenia pod opieką Francji, na nowo imperjalistycznej. Francja
porzuciła bowiem w r. 1852 republikańską formę rządu i była powtórnie cesarstwem pod Napoleonem
148
III, zabierając dla siebie utraconą przez Rosję hegemonję nad Europą. Cesarz Francuzów snuł ambitne
plany, jakby zagarnąć na nowo prowincje nadreńskie, przyznane w r. 1815 Prusom - i. zabiegał z tego
powodu o życzliwość Rosji. Aleksander II żywił jednak inne sympatje, bo przez niechęć do
 niewdzięcznej Austrji zbliżał się coraz bardziej do Prus, opiekując się wprost tem państwem
podobnież, jak ojciec jego opiekował się Austrją.
Prusy miały atoli swoją politykę względem Rosji, a  odwdzięczyć się jej zamierzały wywołaniem
powstania polskiego. Bismarck pilnie pielęgnował swe plany, powzięte w przeddzień wojny
krymskiej, w imię których oderwał Fryderyka Wilhelm IV od koalicji antyrosyjskiej i od planów
wznawiania państwa polskiego, ażeby zwrócić Prusy przeciwko Austrji i Francji. W imię tychże [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

razem.keep.pl